Edmund Austigard
_
Blikket som ser. Ein og kvar av oss. Kvart vårt syn. Fjes mot fjes. Framande, søkande. Etter kjenneslege trekk i den andre.
Leitande. Etter spor av nærvær. Eit særmerke. Ei å som renn gjennom tida. Frå eit ledd til det neste. Som ei påminning. Om folkeleg slektsskap. Om tilhøyrsel.
Ein av oss. Som ein av alle. Glir vi over i den andre. Alle, også du. Og likevel. Ein av kvar. Ein med sitt eige framande.
Blikket ditt, oppå minnet ditt. Ditt eige indre kart over det du ser. Berre du. Aleine.
Mot fråværet av det kjenneslege. Det gapande risset av eit tomrom, der minnet fortel noko anna.
Regna det den gongen du fanga fargen av den djupblåe Jøsenfjorden. Var du på veg til skuletannlegen den gongen synet av ungdomsskulen festa seg. Frå stolen må du ha sett omrisset av Hjelmen. Men i minnet dukkar åsen først opp mange år seinare.
Moane i Årdal. Moreneryggane på langs og tvers opp Vormedalen. Krinsen på Fisterkaien.
Men først Jøsenfjorden.
Om det regna, kan ikkje fjorden ha vore djup blå. Men grå. Blåfargen må ha vakse fram gjennom mange møte i mångt slags ver, i mångt slags humør. Bilde må ha levd eit skiftande liv. Utan å finne ei fast form, eit uttrykk verd å spare på. Og så, på eit tidspunkt. Truleg ein annan stad i sinn og geografi. Fraus det. Og Jøsenfjorden blei djup blå. Ungdomsskulen ein betongkoloss. Hjelmen eit historisk symbol. Moane eit bølgjande eventyr. Og krinsane på kaien eit uttrykk for ein kultur.
Ein stad inni deg passerer sandbilane. Dei akselererer raskare no, bråkar mindre. Dei er høgare og firskorne. Dei manglar nase og treff ikkje minne du har av ordet sandbil. Kraftige hjullastarar svelger moreneryggen som held på Tysdalsvatnet.
Ein stad ligg det ei redsle for at vatnet skal kome nedover dalen, og ta med seg dei siste restane av sanden. Men det var aldri derfor du talde lassa som susa forbi.
Ein gong kom breen med sanden. La den frå seg i dalane (våre). Sjøen tok sin del. Resten låg igjen i trappetrinn av aurbakkar. Breen trekte seg tilbake utan å gjere avtale om eigedomsrett. Det blei aldri sagt at det isen kom med skulle bli her. Inga runeskrift røper at sanden ikkje skulle flyttast på. At sanden ikkje skulle kome folk i Amsterdam og Napoli til gode. Ingen viste at nokre (få) skulle bli rike av støvet som isen filte av grunnfjellet (vårt).
Kva tankar isen sjølv hadde, kjenner me ikkje.
Berre at det kan ligge ei melding til framtida i særdraget som er vekke. Eller i pengane tomrommet etterlet seg.
Visste isen at folk ein gong skulle blande sand med vatn og sement. At dei tre skulle reagere kjemisk med kvarandre i ein prosess som skulle bli kalla hydratisering.
At trinn for trinn skulle morenetrappene bli til plattformer som sette oljå fri. At vatnet i Ulla og Storånå, som turavis tok fargen frå sandtaka, skulle møte igjen den same sanden uti Nordsjøen. I fast form. Som i betong.
Kva svar får du, når fjeset ditt glir over i den andre sitt, og du ikkje kjenner trekka du skal navigere etter i spegelbilde. Når særdraget du sorterte etter manglar. Når fråværet lukkar nærværet ute.
Også minnearbeid må ha ein start. Om eit minne blir til over tid. Kor truverdig kan ein måle endring? Du seier Jøsenfjorden er blå. Du talde sandlassa. Så reiste du vekk og kom ut av teljinga. Eit indre øyra røpte at støvet av det som ein gong hadde vore fast fjedl, heldt fram med å tøffa ut fjordane våre til eit anna kontinent. Som om ingeniørar der ute brydde seg ein døyt om at Tofjedlet ein gong har vore mange meter høgare. Før isen.
Det fins fleire måtar å hugse på. Som at alt heng i saman med alt. Der ingeniøren på kontinentet med eitt forstår kor sanden som renn mellom fingrane hans kjem frå. Knyt den til kartet over fjelltoppar i Hjelmeland, bilder over flatmarka i dalane, og ser at han, utan å kunne det minste for det. Er blitt ei lenke i det arbeidet isen starta. Då den tok på seg å skura Ryfylkeheiane ned til noverande høgd, det blankpolerte subkambriske peneplanet.
Hadde Tofjedlet vore høgare. Hadde berre isen halde fred. Kva ville det tent til. Ville alt vore meir gjenkjenneleg.
Dottera di (på 14) ser ut i tomme lufta.
- Her, seier du. Der oppe starta me. Kom i stor fart over den litle haugen der borte, svinga ned unnarennet bak dei store grantrea, gjennom holet i steingarden og ned i dokkjå under.
- De starta altså der oppe og rann på ski gjennom lause lufta, spør ho og smiler.
Du ser omrisset så tydeleg. Ho ser ikkje.
Der ligg jo bakken. Grøne bragalundar, nakne orer. Linne grastustar stikk opp gjennom det granne snølaget. Der. Akkurat der ligg bakken med grågult gras lagt i fartsretninga.
- Sikker, spør ho (14). Korfor ikkje der borte, eller der? Kva med der?
Du kikkar rundt deg. Omrisset renn vekk framfor augo dine. Renn ut i sand. Du leitar med utrent blikk etter meininga i kubikkmeter luft. Eit mål du aldri har forstått. Aldri har hatt bruk for.
- Der, seier ho (14). Peikar langt.
Mot den enorme brua som bind Skandinavia saman.
Der. Tomrommet mellom dei to brukara i betong, seier ho (14). Der fins skibakken. Der er fråværet gjort om til nytt nærvær.